گسست منظر : چالش اصلی حضور زیرساخت های شهری در منظر

جهان شهری در قرن بیست و یکم برای استمرار حیات و پویایی خود نیازمند دسترسی به خدمات متنوع است. ارایة این خدمات خود مستلزم ایجاد زیرساخت های متنوع و مختلفی است و نیاز روزافزون به ارایه خدمات، گسترش همه جانبه این زیرساخت های شهری را اجتناب ناپذیر کرده است. نگاهی اجمالی به فهرست این زیرساخت ها، اهمیت و جایگاه آنها را در شهر و برنامه ریزی های مرتبط به آن نشان می دهد : • زیرساخت های حمل و نقل شامل انواع مختلف خیابان ها و بزرگراه ها، زیر گذرها و روگذرها، پایانه ها و ایستگاه های عمده حمل و نقل عمومی شامل ایستگاه های مترو، خطوط ریلی و اتوبوس رانی و نیز فرودگاه های واقع در محدوده شهرها؛ • زیرساخت های ارتباطی شامل دکل های مخابراتی، تجهیزات و تأسیسات مخابراتی موجود در داخل بافت شهری، و تجهیزات و تأسیسات تلفن های همراه؛ • زیرساخت های مرتبط با تأمین منابع حیاتی شهر از جمله : • زیرساخت های تأمین آب شرب شامل تصفیه خانه ها، منابع آب سطحی و هوایی؛ • زیرساخت های تأمین الکتریسیته شامل دکل ها، کابل کشی های هوایی و زمینی و پست های برق؛ • زیرساخت های زیرساخت های تأمین گاز شامل پست های تقلیل فشار و سایر تجهیزات مرتبط با آن. ایجاد هر یک از انواع زیرساخت های شهری در دو مقیاس زیرزمینی و روی زمینی رابطه آن با قلمروها و حوزه های مختلف شهری را دچار تحولات و دگرگونی های خاصی می کند. رابطه میان زیرساخت ها و منظر شهری نیز از این قاعده مستثنی نیست. این رابطه ای دوسویه است که به بررسی اول، نقش و جایگاه زیرساخت های شهری در منظر شهری و دوم، نقش و جایگاه منظر و منظرسازی در برنامه ریزی و اجرای این زیرساخت ها می پردازد. ویژه نامه حاضر تلاش می کند مدخل و مقدمه ای بر این ارتباط دوسویه را ارایه کند. طبیعی است که گسترش فزایندة زیرساخت های شهری، منظر شهری را با چالش های متعددی روبه رو می کند و بروز این چالش ها سبب شده است پژوهش گران عرصه های مختلف به بررسی مسایل و چالش های مختلف و ارایه راه حل هایی برای آنها در قبال حوزه منظر شهری بپردازند (برای مثال، ن.ک. gill, et al., 2008; schrijnen, 2000; serrano, et al., 2002;). یکی از چالش های اساسی مطرح در این پژوهش ها چندپارگی و گسست (fragmentation) است. گسست در اینجا به معنای کمبود یا فقدان ارتباط و یکپارچگی در منظر شهری و ساز و کارهای مسبب آن و تغییرات ثانویه فرایندهای اکولوژیکی بر اساس آن است (serrano et al., 2002 : 113). بدیهی است گسترش روزافزون زیرساخت های شهری عامل اصلی در بروز این پدیده به شمار می آید و حضور این زیرساخت ها ساختار منظر و متعاقب آن فرایند های زیست محیطی حاکم بر آن را نیز دستخوش تغییرات عمده می کند (برای مثال، ن.ک.saunders et al, 1991; laurance, 1997). بدین ترتیب، ایجاد محدودیت برای این پدیده، یعنی گسست و چندپارگی، و تلاش برای ادغام و ترکیب زیرساخت های شهری در بستری یکپارچه، بر اساس مباحث علمی و همچنین به کارگیری ابزارهای مختلف برنامه ریزی و ارزیابی از جمله ارزیابی اثرات زیست محیطی (eia) و ارزیابی راهبردی محیط زیست (sea) و همچنین پژوهش در زمینه چگونگی به کارگیری ابزارهای حقوقی و اجرایی ضروری به نظر می رسد. انتشار این ویژه نامه از سوی مرکز مطالعات و برنامه ریزی شهر تهران، گامی آغازین در این بحث و مسایل و چالش های مرتبط با آن است و امید می رود این اقدام در آینده ای نزدیک فرصت و مجال لازم برای طرح رویکردها، فرایندها و ابزارهای مطرح در این زمینه را به وجود آورد.